فرصتی برای نمایش زن‌های واقعی/ یادداشت ویژه نامه «قاب کوچک» درباره «خانه ما»

تلویزیون را که روشن کنی، ممکن است تصویر یک زن را ببینی. اگر موقع پخش آگهی‌ها باشد، آن زن تر و تمیز و خوشگل است و حتی بعد از شستن کوهی از ظرف‌ها با مایع ظرفشویی جادویی فلان هم خط چشم و ریمل‌ش تکان نخورده. لبخندش هم همان طور گشاد و درخشان روی لبش مانده. زن‌های آگهی‌های بازرگانی، خسته نمی‌شوند، کار نمی‌کنند، نظرشان هم فقط مایع لباسشویی یا حداکثر فرش ماشینی هشتصد شانه است. اگر موقع پخش سریال‌ها باشد، زن‌ها اغلب موجودات بدبختی هستند. نشسته‌اند تا یکی بیاید خوشبخت‌شان کند، یا افتاده‌اند در دام بدبختی‌هایی که خودشان هیچ نقشی در آن ندارند. مستندهای واقع‌نما، احتمالا باید آخرین امید ما زن‌ها باشند، برای نمایش حضور واقعی یک زن؛ اما راستش را بخواهید، جز همین یکی، من نمونه‌ی موفق دیگری ندیده‌ام!

برنامه مستند واقع‌نمای قبلی که به توصیه‌ی دوستان دیدم، ترکیبی بود از شیرین‌زبانی کودکان، خوش‌گذرانی مردها، و حضور حاشیه‌ا زن‌ها که آن هم محدود بود به عوض کردن لباس بچه و خندیدن به شوخی‌های بابا! وقتی از تیم سازنده‌ی این برنامه پرسیدم چرا نقش زن‎ها در این برنامه تا این حد منفعل و بی‌مایه است، محدودیت‌های سیما را بهانه کرد و گفت حجاب ال بود و شوخی با زن‌ها بل بود. از همین بهانه‌های همیشگی! با این حال اخیرا یک برنامه دیدم که نقش زن در آن خیلی واقعی بود؛ همین مستند مسابقه‌ «خانه‌ی ما».

موضوع برنامه، طوری است که اگر می‌خواستی زن‌ها را منفعل و حذف کنی، از بیخ و بن بی‌معنا می‌شد. فکر کنید وقتی اصل مسابقه به محدودیت مواد مصرفی خانه برمی‌گردد، چطوری می‌شود مادر خانواده را حذف کرد؟ زنی که مدیر خانه و زندگی‌ست، نقش اصلی را در مدیریت مصرف دارد و بی او، این برنامه شیر بی‌یال و دم و اشکمی می‌شد، شبیه بعضی دیگر از برنامه‌ها.

تیم تولید خانه‌ی ما لابد با همان محدودیت‌هایی مواجه است که هر برنامه‌ی دیگری دارد. عرف جامعه که زنان را به سمت حضور کم‌رنگ‌تر و حرف زدن کمتر در مقابل دوربین می‌برد، داشتن حجاب در خانه که موجب محدودیت‌هایی چه برای زن و چه برای فیلمبرداری است، و البته نگاه‌های مردم به زنانی که بخواهند نقش پررنگی داشته باشند. همه‌ی این‌ها می‌توانست موجب شود کارگردانان خانه‌ی ما دستور عقب‌نشینی را برای زنان صادر کنند و بگویند شما بی‌زحمت همان جا روی مبل بنشین و لبخند بزن و ببین که بابا و بچه‌ها چقدر بامزه مسابقه را پیش می‌برند! اما این تیم، تصمیم دیگری گرفت. زنان را نشاند دور میز و ناگهان تبدیل شد به یک مستند واقع‌نمای واقعا واقعی! برنامه‌ای که در آن زنان شبیه واقعیت خودشانند: مدیران خانه‌ی ما!

به قلم: منصوره مصطفی زاده

برگرفته از «قاب کوچک»، ویژه نامه رادیو تلویزیون روزنامه جام جم