هویت خانواده معاصر ایرانی در مستندمسابقه خانه ما

می‌توان هر برنامه تلویزیون را در زمان پخش نمادی از وضعیت فرهنگی و اجتماعی مردمان آن سرزمین دانست و برنامه‌ای که موفق شود با مخاطب ارتباط برقرار کند و چند فصل به درخواست مخاطب روی آنتن ماندگار شود، مخاطب آن را سندی تصویری از روزگار خود می‌داند. مثل مجموعه پرطرفدار «پایتخت» که مخاطب با تک‌تک شخصیت‌های آن همذات‌پنداری می‌کند و رئالیتی شو «خانه ما» هم از همین قاعده مستثنی نیست.

سرویس سینمایی هنرآنلاین: قطعا هدف این نوشته مقایسه سریال پرطرفداری مانند “پایتخت” که در طی شش فصل پخش آن تبدیل به یک خرده فرهنگ در میان مردم شده با یک ریالیتی شو تلویزیونی نیست چراکه کارکرد هرکدام متفاوت است، اما می‌توان اینگونه ادعا کرد که مستند مسابقه “خانه ما” نیز با رعایت یک سری اصول و قواعد برنامه‌سازی و تداوم آن توانسته به عنوان سند تصویری هویت خانواده معاصر ایرانی شناخته شود.

“خانه ما” جدای از نقاط ضعف و قوت آن (که می‌تواند در قالب یک تحلیل جداگانه ارائه شود) به مدت یک دهه روی آنتن تلویزیون بوده است، مستند مسابقه‌ای که ایده تک خطی بسیار ساده‌ای دارد؛ رقابت سه خانواده برای رسیدن به یک هدف مشخص، اما همین ایده تک خطی به واسطه پرداخت درست و گنجاندن برخی مفاهیم آنقدر در بین مخاطب محبوب شد که ده فصل متوالی روی آنتن باقی مانده است.

“خانه ما” به عنوان یک ریلیتی شو توانسته دوربین خود را وارد فضای واقعی زندگی مردم کند. اتفاقی در دهه 90 در ده فصل متوالی رخ داده است و در مجموع با توجه به اینکه این برنامه جدای از فصل نهم که بخاطر کرونا تبدیل به یک رقابت بین برترین خانواده‌های 8 فصل قبلی شد، 27 خانواده از شهرهای مختلف ایران با خرده‌فرهنگ‌ها، آداب و رسوم مختلف سبک زندگی خود را به مردم کشورشان نشان داده‌اند.

قطعا مردم هر شهر و استانی یکسری خرده فرهنگ و رفتار اجتماعی و تبارشناسی خاص اقلیم و جغرافیایی خود دارند و نمایش این موضوع در قالب یک مستندمسابقه اتفاق جذابی بود که در دهه 90 از طریق رسانه ملی رخ داد و به همین دلیل می‌توان “خانه ما” در فصل رقابتی عادی و یک فصل ویژه سند تصویری هویت خانواده معاصر ایرانی دانست و بعدها با تماشای دوباره آن می‌توان به درک نسبتا خوبی در خصوص زیست بوم خانواده‌های ایرانی در طی دهه 90 رسید.

اما جدای از مهم‌ترین ویژگی “خانه ما” که در سطور بالا اشاره شد، این برنامه با دست‌مایه قراردادن کلید واژه‌ای نظیر “سواد مالی” سعی کرده هیجان و جذابیت را نیز به وجه رقابتی خود اضافه کند که در خصوص میزان موفق بودن این موضوع و یا عدم موفقیت نیز می‌توان به صورت مجزا تحلیل ارائه داد، اما نکته مهم در خصوص این ایجاد هیجان در حس رقابت تقویت چند مولفه نظیر مشورت، افزایش روحیه تعاون و همکاری در خانواده، تاکید بر حل مساله و متمرکز شدن اعضای خانواده بر روی مساله، ارزشمند بودن کار یادگیری و مهارت افزایی و در نهایت تقویت صبر و حوصله اشاره کرد.

اینکه دقیقا چند درصد از این مولفه‌ها تنها به واسطه حضور دوربین در بین خانواده‌ها شکل می‌گیرد و در قالب خارج از دوربین نیز آیا خانواده‌ها به همین شکل رفتار خواهند کرد یا نه، موضوع مهمی است، اما ارائه بسته‌ای تصویری به خانواده‌ها به گونه‌ای که اولا شعاری نباشد و در درجه دوم به لحاظ بصری جذاب هم باشد موضوعی است که حداقل در قالب یک برنامه تلویزیونی سازندگان “خانه ما” موفق به ثبت آن شده است و تماشای همین مولفه‌ها برای مستند- مسابقه‌ای به مخاطبان زیادی دارد می‌تواند به یک فرهنگ سازی نیز منجر شود.

مریم جواهرزاده- کارشناس ارشد رسانه