همه چیز درباره تامین مالی جمعی (Crowdfunding)

بسیاری از کسب‌وکارها و استارتاپ‌های نوآورانه در ابتدای راه با مشکل تأمین مالی و جذب سرمایه مواجه می‌شوند. اگر به ابتدای راه بسیاری از معروف‌ترین کسب‌وکارها نگاهی بیندازیم، می‌بینیم که حتی آن‌ها هم با این مشکلات دست و پنجه نرم کرده‌اند.

در سال‌های اخیر روش‌های تأمین مالی گسترده‌تر شده و تنوع بیشتری پیدا کرده. یکی از این روش‌های مدرن، تأمین مالی جمعی یا Crowdfunding است.

تأمین مالی جمعی چیست؟

تأمین مالی جمعی یا Crowdfunding (که به آن جمع‌سپاری مالی نیز گفته می‌شود) نوعی فرآیند جذب سرمایه برای یک پروژه است که در آن، سرمایه‌ی مورد نیاز از طریق مشارکت عده زیادی از افراد مستقل و معمولاً در بستر اینترنت تأمین می‌شود.

فرایند تأمین مالی جمعی معمولاً در یک بازه زمانی کوتاه (کمتر از چندماه) اتفاق می‌افتد. کل فرایند به صورت آنلاین انجام می‌شود و از شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌هایی از این دست، برای تبلیغ و تشویق به مشارکت استفاده می‌شود.

سازمان‌ها، کسب‌وکارها و حتی افراد مستقل می‌توانند با استفاده از تأمین مالی جمعی، سرمایه‌ی مورد نیاز برای پروژه‌های خود را جدب نمایند. این پروژه‌ها می‌تواند شامل خیریه، استارتاپ، شهریه و حتی مخارج شخصی باشد.

انواع تأمین مالی جمعی

تأمین مالی جمعی به صورت کلی، به چهار نحو مختلف انجام می‌شود:

تأمین مالی بر پایه اهدای پول یا Donation Based crowdfunding: در این نوع تأمین مالی، مشارکت‌کنندگان در یک پروژه سرمایه‌گذاری می‌کنند که معمولاً یک محصول یا خدمت نهایی را به ارمغان خواهد آورد. در این نوع تأمین مالی، هیچ سهم یا سودی به مشارکت‌کنندگان تعلق نمی‌گیرد و پاداش آن‌ها تنها خدمت یا محصولی است که در پروژه تولید می‌شود.

تأمین مالی بر پایه سهام یا Equity based crowdfunding: در این نوع تأمین مالی، مشارکت‌کنندگان به ازای میزان سرمایه‌ای که بر روی پروژه گذاشته‌اند، دارای سهم می‌شوند. به طور مثال اگر با این شیوه بر روی یک استارتاپ سرمایه‌گذاری کنید، بخشی از سهام آن شرکت به شما تعلق می‌گیرد و شما در آینده‌ی آن شرکت و سود و زیان آن سهیم خواهید بود. در واقع این نوع تأمین مالی، نوعی سرمایه‌گذاری است که در آن مشارکت‌کنندگان به اندازه‌ی پولی که سرمایه‌گذاری کرده‌اند، سهام می‌گیرند.

تأمین مالی بر پایه قرض یا Debt based crowdfunding: این نوع تأمین مالی به وام گرفتن شباهت زیادی دارد. در آن تعداد زیادی از افراد مستقل، سرمایه مورد نیاز یک شخص یا کسب‌وکار را تأمین می‌کنند و بعد از مدتی نیز اصل پول به همراه سود به آن‌ها بازمی‌گردد.

تأمین مالی بر پایه پاداش یا Rewards based crowdfunding: در این نوع تأمین مالی، سود یا سهامی در اختیار مشارکت‌کننده قرار نمی‌گیرد. اما تضمین می‌شود که یک پاداش در اختیار وی قرار بگیرد. این پاداش هم معمولاً محصول یا خدمت نهایی است که به صورت رایگان در اختیار مشارکت‌کننده قرار می‌گیرد. همچنین این پاداش می‌تواند تخفیف ویژه یا خدماتی دیگر از این قبیل باشد

تاریخچه تأمین مالی جمعی

تأمین مالی جمعی در دنیا تاریخچه دور و درازی دارد و اولین نمونه‌های آن در قرن ۱۸ میلادی دیده می‌شود. اما شکل مدرن تأمین مالی جمعی از دهه ۹۰ میلادی و با ظهور و گسترش اینترنت ایجاد شد.

در سال ۱۹۹۷ میلادی، یک گروه موسیقی بریتانیایی، هزینه برگزاری تور کنسرت خود را از طرف هوادارانشان و از طریق پرداخت آنلاین تأمین کردند. این گروه توانست ۶۰ هزار دلار پول جمع کند. از این اتفاق به عنوان اولین تأمین مالی جمعی مدرن یاد می‌شود. پلتفرم ArtistShare نیز تحت تأثیر همین رویداد در سال ۲۰۰۰ تأسیس شد که اولین پلتفرم تأمین مالی جمعی در دنیاست. بعد از این، پلتفرم‌های تأمین مالی جمعیِ بیشتری شکل گرفتند و سال به سال بر تعداد تأمین‌های مالی جمعی افزوده شد.

از سال ۲۰۰۹ میلادی به عنوان یکی از نقاط عطف تأمین مالی جمعی یاد می‌شود. در این سال ۵۳۰ میلیون دلار سرمایه از طریق تأمین مالی جمعی در دنیا جذب شد. در سال ۲۰۱۱ میلادی، این رقم سه برابر شد و به ۱٫۵ میلیارد دلار رسید و تا سال‌های بعد نیز این رشد خیره‌کننده ادامه داشت.

در سال ۲۰۱۲ میلادی، قانون جدیدی در آمریکا به تصویب رسید که اجازه تأمین مالی جمعی بر پایه سهام را صادر می‌کرد. یعنی استارتاپ‌ها و شرکت‌های مختلف می‌توانستند از طریق تأمین مالی جمعی اقدام به جذب سرمایه کنند و در ازای سرمایه‌گذاری افراد، به آن‌ها سهام شرکت خود را اعطا کنند.

در حال حاضر بسیاری از شرکت‌ها و استارتاپ‌ها در سرتاسر دنیا از جمله ایران، سرمایه مورد نیاز خود را از طریق تأمین مالی جمعی فراهم می‌کنند.

مزایا و معایب تأمین مالی جمعی

تأمین مالی جمعی این فرصت را به وجود می‌آورد که در مدت زمان کم، سرمایه مورد نیاز برای پروژه‌ها و کسب‌وکارها فراهم شود. از آن جایی که سرمایه‌گذاری از طریق تعداد زیادی از افراد و در قالب مشارکت‌های محدود انجام می‌شود، این امکان وجود دارد که تا سرمایه‌ی مورد نیاز خیلی سریع تأمین شود.

به مانند هر نوع دیگری از سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه، تأمین مالی جمعی نیز دارای مزایا و همچنین ریسک‌هایی برای هر دو طرف (سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر) است.

سرمایه‌گذاران نیز این امکان را دارند تا با حداقل سرمایه در پروژه‌های نوآورانه سرمایه‌گذاری کنند و در سود و زیان آن‌ها شریک شوند. بسیاری از استارتاپ‌ها این پتانسیل را دارند که در مدت بسیار کوتاه، رشد خیره‌کننده‌ای داشته باشند و سود زیادی را نصیب سرمایه‌گذاران کنند. نمونه‌ی این استارتاپ‌های موفق را در سال‌های اخیر بسیار زیاد دیده‌ایم و در آینده نیز باز هم کسب‌وکارهایی از این دست خواهیم دید.

از طرفی کسب‌وکارها و استارتاپ‌ها ممکن است شکست هم بخورند و متحمل ضرر هم بشوند. البته دقت کنید که در سرمایه‌گذاری‌هایی که از طریق صندوق نوآوری و شکوفایی انجام می‌شود، اصل سرمایه‌ی افراد تضمین می‌شود و از دست رفتن سرمایه و یا زیان دادن در آن وجود ندارد.

برای جذب سرمایه توسط پروژه‌ها و کسب‌وکارهای مختلف، رقابت بسیار بالاست. این ویژگی برای کسب‌وکارها هم می‌تواند مزیت باشد و هم عیب. مزیت از این نظر که این رقابت می‌تواند موجب پیشرفت کسب‌وکار عرضه و طراحی محصول یا خدمت بهتر شود تا بتواند از بقیه پیشی بگیرد و در جذب سرمایه موفق‌تر باشد. اما برخی کسب‌وکارها هم ممکن است در رقابت عقب بمانند و نتوانند آن طور که باید و شاید دیده شوند و سرمایه مورد نیاز را نیز جذب نکنند.