انواع قالب ها و ژانرهای برنامه های تلویزیونی چیست؟

به قلم: سمیه میثمی

شاید وقتی اولین برنامه تلویزیونی تولید و پخش شد، کسی فکر نمی کرد در عرض تنها چند دهه، برنامه های تلویزیونی تبدیل به طیف متنوعی از ژانرها و قالب ها شوند و برنامه سازان در رقابت برای جلب مخاطب، دائما به نوآوری در تولید محتوا و قالب ها و ژانرهای متفاوت و جذاب تر روی بیاورند.

حالا در آستانه 66 امین سال از ورود این جعبه جادویی به خانه های متمولین و بعد از آن تبدیل شدن به عمومی ترین و کم هزینه ترین سرگرمی جهانی، کار به جایی رسیده است که فهرست کردن دقیق انواع قالب ها و ژانرهای برنامه های تلویزیونی بطور دقیق، کاری پیچیده و تقریبا ناممکن است. در واقع اگر این تنوع بی شمار در قالب و محتوای برنامه ها نبود که میل و سلیقه هر گروه سنی و در هر سطح دانش و با هر تفاوت های فردی را پوشش دهد، هرگز سیطره تلویزیون تا این حد فراگیر و جهانی نمی شد.

انواع قالب های برنامه های تلویزیونی چیست؟

اگر نگاهی به فهرست گروه های برنامه ساز شبکه های تلویزیونی بیندازید، دید کلی از انواع قالب های برنامه به شما خواهد داد که مطابق با موضوع و گروه هدف هر شبکه، تعداد و شاخه فعالیت این گروه ها متنوع و متفاوت است.

شبکه یک یا شبکه ملی، به خاطر گستردگی مخاطب و عمومیت بیشتر برنامه ها، بیشترین تعداد گروه برنامه ساز در ده قالب متنوع را داراست؛ گروه های فیلم و سریال، مستند و تامین برنامه، تاریخی و مناسبتی، اجتماعی، کودک و نوجوان، فرهنگ و تاریخ و هنر، پیام نما، معارف، ورزش و سیاسی.

بقیه شبکه ها هم تقریبا تلفیقی از همین گروه هاست البته با کمی تفاوت بسته به موضوع تخصصی شبکه ها. مثلا در گروه نسیم، تمرکز بر برنامه هایی با تم طنز و سرگرمی و در گروه معارف، شاخه های تخصصی تری ازگروه های برنامه ساز معارفی تشکیل شده اند.

بیشتر بخوانید: برنامه سازی تلویزیونی چیست؟ / نگاهی به تاریخچه ساخت برنامه های تلویزیونی

ژانر برنامه های تلویزیونی چیست؟

ژانر در واقع از کلمه جنسیت به معنی جنس و نوع گرفته شده ولی برخلاف وضوح کلمه جنسیت در محاورات، برای برنامه های تلویزیونی و نمایشی، اغلب شفافیتی برای دسته بندی و تعیین ژانر بین صاحبنظران وجود ندارد مگر در موارد خاصی که شفافیت دسته بندی برنامه، غیرقابل انکار باشد. بنابراین بعضی از برنامه ها بطور خاص در یک ژانر تقسیم بندی می شوند اما تعداد زیادی برنامه هم وجود دارند که ناچار در ژانر مشخصی نمی گنجند و باید آن ها را در زیرمجموعه دو یا چند ژانر مختلف دسته بندی کرد. گاهی ژانرها دارای sub-Genre یا زیرژانر هستند.

برنامه سازان برای ساخت یک برنامه تلویزیونی، لازم است با شناخت ذائقه مخاطب، شبکه یا پلتفرم پخش کننده برنامه، نحوه طبقه بندی و انتخاب و ترکیب مناسب ترین ژانرها و زیرمجموعه های آنها، به برنامه ریزی برای تولید بپردازند.

تعریف کوتاهی از انواع ژانرهای برنامه های تلویزیونی

ژانر ورزش sport

این ژانر به چند زیرمجموعه قابل تقسیم است؛ پخش مسابقات ورزشی بصورت زنده و ضبط شده، اخبار ورزشی و رویدادهای ورزشی و برنامه های گفتگو محور و تحلیلی و مسابقات ورزشی تلویزیونی.

از معروف ترین برنامه های ژانر ورزشی، می توان به برنامه نود با اجرای عادل فردوسی پور اشاره کرد. برنامه های دایره طلایی، مسابقات دست فرمون و قوی ترین مردان ایران هم از جمله برنامه های با ژانر ورزشی و پرطرفدار تلویزیون بوده اند.

ژانر کمدی Comedy

نوعی نمایش شاد و خنده دار که می تواند در قالب طنز به مسائل تلخ و جدی اجتماع بپردازد یا صرفا برای سرگرمی و گذران اوقات از لودگی استفاده کند.

این ژانر، شامل کمدی رمانتیک، کمدی درام، کمدی های رفتاری و شخصیتی و همچنین نوعی از کمدی به نام سیتکام یا طنز موقعیت Situation Comedy می باشد که در ایران، تقریبا نمونه واضحی از این ژانر وجود ندارد. هرچند می توان وضعیت زرد را اولین سیتکام ایرانی به حساب آورد.

مجموعه های آیتمی مانند نوروز 72 و ساعت خوش، مجموعه های کشکول مانندی مثل دورهمی و خندوانه هم با ساختار کلی طنز اما با مجموعه ای از ساختارهای نمایش و گفتگو و مسابقه در ژانر طنز قرار می گیرند.

ژانر درام های آبکی Soap Opera

این سریال ها اغلب مجموعه ای از حوادث غیرواقعی است که برای قهرمان داستان اتفاق میفتد و با ایجاد گره های متوالی، به اصطلاح به سریال آب می بندد تا به قسمت پایانی سریال برسیم در حالی که اغلب، این پایان برای مخاطب قابل پیش بینی است اما به خاطر جذابیت های داستانی، ماجرا را دنبال می کند.

سریال هایی مثل دلنوازان و دختران حوا در این دسته قرار می گیرند.

ژانر کودک Kids & Children

برنامه های مجری محور: هرچند که سال ها نوآوری و ابتکار خاصی در سبک و سیاق برنامه های کودک دهه شصت اتفاق نیفتاد و اکثر این برنامه ها با همان عناوین عمو و خاله برای مخاطب کودک نمایش داده شدند اما قطعا نام مجید قناد به عنوان یکی از قدیمی ترین و ماندگارترین برنامه سازان و مجریان این ژانر، ثبت شده است. البته سبک برنامه سازی داریوش فرضیایی و تغییر ساختار برنامه سازی برای کودک به ساخت مجموعه های نمایشی با گریم های حرفه ای و پرهزینه یک ساختارشکنی جذاب به حساب می آید. محله گل و بلبل، بچه محل و این اواخر کلبه عمو پورنگ از متفاوت ترین برنامه های ژانر کودک در این سال هاست که البته مخاطب را محدود در رده سنی کودک نگه نداشته است.

فیلم و سریال: فیلم های جذاب و خاطره سازی مثل دزد عروسک ها، الو الو من جوجوام، پاتال و آرزوهای کوچک و سریال های عروسکی مثل مدرسه موش ها و کلاه قرمزی در این ژانر قرار می گیرند.

مجموعه های طنز با مخاطب کودک و نوجوان: مثل سیب خنده (رضا عطاران)

مسابقات و برنامه های آموزشی، سرگرمی: مانند اعجوبه ها با اجرای حامد سلطانی (شبکه سه ) و کودک شو با اجرای پژمان بازغی (شبکه نسیم).

برنامه استعدادیابی کودک: مثل شگفت انگیزان با اجرای سعید شیخ زاده (شبکه پویا)

ژانر مستند گردشگری Travel or Holiday

مستندهای گردشگری با هدف ایجاد انگیزه برای ایرانگردی و سفر و یا معرفی جاذبه های گردشگری و توریستی و مخاطب عام و یا مکان های عجیب و خارق العاده که سفر به آن ها برای گردشگران غیرحرفه ای ممکن نیست، تولید می شوند.

برنامه صبح بخیر ایران با اجرای اقبال واحدی، مجموعه مستند ایرانگرد به کارگردانی و اجرای جواد قارایی از شبکه یک سیما، مستند گردشگری دورت بگردم ایران با تمرکز بر کودک از شبکه پویا در این ژانر قرار دارند.

تغییر سبک زندگی Makeover Life Style

این ژانر در واقع در دسته مستندهای واقعیت و یا مستندمسابقه ها قرار می گیرند.

بیشتر بخوانید: مسابقه تلویزیونی چیست و چه تفاوتی با ریلیتی شو دارد؟

مستند مسابقه هایی مانند خانه ما با محوریت اصلاح ساختار و سبک زندگی و آموزش مدیریت اقتصادی صحیح خانواده یا مستند محض بریم بسازیم به عنوان سبک جدیدی از ریلیتی شو محض در ایران از این دسته اند.

انیمیشن یا پویانمایی Cartoon & Animation

فیلم های مبتنی بر پویانمایی تصاویر که معروف ترین کمپانی جهانی تولیدکننده این ژانر، شرکت والت دیزنی با کارتون های جذاب و جهانی مثل سیندرلا و سپیدبرفی و هفت کوتوله می باشد.

کارتون ها یا انیمیشن ها با اهداف مختلف از جمله سرگرمی و آموزشی و برای مخاطبین کودک، بزرگسال و بطور تخصصی در زمینه های خاص تولید می شوند.

کارتون های خاطره انگیزی مثل پسر شجاع و سندباد، سریال ایرانی پویانمایی پهلوانان، فیلم سینمایی تهران 1500 به کارگردانی بهرام عظیمی، مجموعه انیمیشن آموزشی بابابرقی و انیمیشن های آموزشی پلیس فتا در این گروه قرار می گیرند.

شناخت ژانرها و تعاریف آن ها و انتخاب ژانر و قالب مناسب برای تولید برنامه های تلویزیونی یا برنامه های سفارشی برای نمایش از طریق پلتفرم ها، یوتیوب و آپارات و امثالهم، بخش مهمی از فرایند طراحی و پیش تولید یک برنامه است که با شناخت مخاطب، بررسی اقتضائات روز جامعه و سلایق مخاطبان و انتخاب ژانر یا مجموعه ژانرهای مناسب شکل می گیرد.

در این مقاله سعی بر معرفی و دسته بندی ساده ای از انواع قالب ها و ژانرهای کاربردی در تلویزیون بوده ولی این دسته بندی ها هرگز دقیق و واضح و یکسان نیستند بلکه هر مجموعه و فردی ممکن است موارد ذکر شده را از جنبه ای دیگر در ژانر و قالبی متفاوت دسته بندی کند.