تامین مالی جمعی در ایران

بیش از یک دهه است که تأمین مالی جمعی به عنوان یکی از روش‌های جذب سرمایه برای استارتاپ‌ها و یکی از روش‌های سرمایه‌گذاری برای شهروندان در دنیا جا افتاده است. در ایران اما همچنان پدیده جدیدی است و به تازگی چند سکو یا همان پلتفرم تأمین مالی جمعی با همراهی نهادهای مالی، موفق شده‌اند تا مجوز فعالیت بگیرند. صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری نیز به منظور توسعه و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری جمعی وارد این حوزه شده است.

در این جا قصد داریم تا به سوالات مختلفی که در مورد تأمین مالی جمعی در ایران به وجود آمده باشد، پاسخ‌هایی ارائه کنیم. اول می‌بینیم که تأمین مالی جمعی چیست، چه انواعی دارد و چرا در حال فراگیر شدن است و سپس به ورود تأمین مالی جمعی در ایران می‌پردازیم.

تأمین مالی جمعی چیست؟

تأمین مالی جمعی یا تأمین سرمایه جمعی که در دنیا با نام Crowdfunding شناخته می‌شود، یک نوع سرمایه‌گذاری جمعی است که در آن تعداد زیادی از شهروندان بر روی یک استارتاپ یا طرح سرمایه‌گذاری می‌کنند. این سرمایه‌گذاری معمولاً از طریق اینترنت و با استفاده از پلتفرم‌ها یا همان سکوهای تأمین مالی جمعی صورت می‌پذیرد.

به صورت خلاصه آن را می‌توان این گونه بیان کرد: یک بنیان‌گذار به جای آن به دنبال سرمایه‌گذاران و شرکت‌های سرمایه‌گذاری برود، طرح و ایده خودش را در پلتفرم‌های تأمین مالی ارائه می‌کند و مردم با دیدن این طرح‌ها، می‌توانند با کمترین سرمایه ممکن، در این طرح‌ها مشارکت کنند و در سود و زیان آن شریک شوند.

تأمین مالی جمعی در ایران

به صورت کلی، تأمین مالی به ۴ نوع زیر تقسیم می‌شود:

خیریه یا هدیه: در این نوع تأمین مالی، افراد با نیت خیر به طرح مورد نظر خود کمک می‌کنند و در ازای این کمک، چیزی نیز نصیبشان نمی‌شود. معمولاً این نوع طرح‌ها، طرح‌هایی هستند که ارزش معنوی و عمومی دارند.

در ازای محصول: در این نوع تأمین مالی، متقاضی جذب سرمایه، متعهد می‌شود که بعد از تولید محصول، آن را به صورت رایگان در اختیار سرمایه‌گذاران قرار خواهد داد.

در ازای سهام: در این نوع تأمین مالی که معمول‌ترین نوع آن است، به ازای میزان سرمایه‌گذاری افراد، سهام در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد. بنابراین در آینده به وسیله این سهام در سود و زیان طرح سهیم خواهند بود. طبعاً هر طرح و پروژه‌ای با ریسک بالایی روبه‌رو خواهد بود و موفقیت آن قطعی نیست، بنابراین ممکن است طرح به صورت کامل شکست بخورد و سرمایه‌ی افراد از دست برود. در عین حال ممکن است پروژه به موفقیت برسد و سود بسیار زیادی نصیب سرمایه‌گذاران شود.

مبتنی بر بدهی یا وام: این نوع تأمین مالی به صورت وام صورت می‌پذیرد. به این شکل که متقاضی متعهد می‌شود تا بعد از یک مدت محدود، پول سرمایه‌گذاران را به همراه سود آن به آن‌ها برگرداند. در این مدل، میزان سود بازگردانده شده به میزان موفقیت پروژه بستگی دارد. به مانند هر پروژه دیگر، این نوع پروژه‌ها نیز با ریسک همراه هستند و ممکن است شکست بخورند و سرمایه نیز به طور کامل از دست برود.

تأمین مالی جمعی در ایران چگونه است؟

همان طور که در ابتدا نیز اشاره کردیم، تأمین مالی جمعی به شکل مدرن آن، مدتی است که وارد ایران شده و چندین پلتفرم و یا همان سکوهای تأمین مالی جمعی موفق شده‌اند تا با حمایت نهادهای مالی مربوطه، مجوز فعالیت بگیرند. صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست‌جمهوری نیز با هدف توسعه و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، وارد این حوزه شده.

تأمین مالی جمعی یکی از روش‌های سرمایه‌گذاری است که ریسک بالایی دارد. اساساً همین ریسک بالا باعث شده تا سودها و بازدهی‌های بالا برای آن توجیه‌پذیر باشد. با این حال، بسیاری از افراد که نگران از دست رفتن سرمایه‌ی خود هستند، احتمالاً رغبتی برای سرمایه‌گذاری در این حوزه ندارند. به همین منظور، صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری، به منظور افزایش انگیزه ورود به این بازار، اصل سرمایه‌ی سرمایه‌گذاران را تضمین می‌کند. یعنی سرمایه‌گذاران دیگر نباید نگران از دست رفتن سرمایه‌ی خود باشند، چرا که در بدترین حالت ممکن و در حالتی که یک پروژه به صورت کامل شکست بخورد، اصل سرمایه‌ی اولیه آن‌ها به صورت کامل به آن‌ها بازگردانده خواهد شد.

یکی از مزایای مهم مشارکت در طرح‌های سرمایه‌گذاری جمعی، این است که افراد می‌توانند با کم‌ترین سرمایه (مثلاً ۵۰۰ هزار تومان) در این طرح‌ها مشارکت کنند. یعنی برای مشارکت و رسیدن به سود، احتیاج به سرمایه‌ی زیادی نیست. در عین حال، اصل سرمایه نیز تضمین شده و همین مقدار هم از دست نخواهد رفت.

مزیت دیگر، بازدهی بالای این نوع پروژه‌هاست. در سال‌های اخیر دیده‌ایم که استارتاپ‌های مختلف، کار خودشان را از صفر شروع کرده‌اند و در عرض مدت کوتاهی، به شرکت‌های بزرگ و میلیاردی تبدیل شده‌اند. تاکنون این فرصت وجود نداشت تا مردم عادی بتوانند با سرمایه‌های محدود در این طرح‌ها مشارکت کنند و فقط شرکت‌های سرمایه‌گذاری و سرمایه‌گذاران عمده توانایی چنین کاری را داشتند. اما حالا با ورود تأمین مالی جمعی به ایران و اعطای مجوز به سکوهای تأمین مالی جمعی، این امکان فراهم آمده تا هر فردی بتواند با حداقل سرمایه ممکن، در طرح‌ها و استارتاپ‌های نوآورانه سرمایه‌گذاری کند.

نکته‌ی مهم دیگر این است که اطلاعات طرح‌ها و استارتاپ از جمله ایده اصلی و هدف نهایی (که می‌تواند یک محصول یا خدمت باشد) به صورت کامل ارائه می‌شود. به این ترتیب افراد می‌توانند تا ایده‌های مختلف را بررسی کنند و تخمین بزنند که کدام از این طرح‌ها می‌تواند آینده موفق‌تری داشته باشد و بر این اساس، روی آن‌ها سرمایه‌گذاری کنند.

به این نکته هم توجه کنید که ضمانت و حمایت صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری، به همه‌ی پروژه‌ها تعلق نخواهد گرفت. بلکه فقط پروژه‌هایی تضمین می‌شوند که به تأیید این صندوق برسند و در کنار آن‌ها نیز عنوان شده که توسط صندوق تضمین شده‌اند. در واقع طرح‌هایی که در مسابقه تلویزیونی کارویا به تأیید داوران برسند، از ضمانت صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری برخوردار خواهند شد. کارویا مسابقه‌ای تلویزیونی است که هدف آن حمایت از برترین کسب‌وکارهای دانش‌بنیان ایرانی است.

با مشارکت در این طرح‌ها می‌توان به سود بسیار بالایی دست یافت. سودی که شاید در هیچ بازار دیگری، رسیدن به آن ممکن نباشد. در صورتی هم که پروژه شکست بخورد، سرمایه‌گذار اطمینان دارد که اصل سرمایه به او برمی‌گردد. در واقع بدترین حالت ممکن این است که اصل سرمایه بدون سود به سرمایه‌گذار بازگردد. می‌توان گفت که ریسک سرمایه‌گذاری در این نوع طرح‌ها، بسیار پایین است و فقط متعلق به نرخ سود است.